การกระตุ้นการตกไข่ 
โดย นพ.ธีรศักดิ์  ธำรงธีระกุลและทีมแพทย์ศูนย์รักษาผู้มีบุตรยากและผ่าตัดผ่านกล้องทางนรีเวช

คือ การใช้ยาไปกระตุ้นไข่ในรังไข่ให้เจริญเติบโตและสุก  และตกออกมา  ยากระตุ้นการตกไข่จะช่วยควบคุมระยะเวลาการตกไข่ให้เป็นปกติด้วย จึงง่ายต่อการกำหนดช่วงเวลาที่เหมาะสมในการมีเพศสัมพันธ์ หรือฉีดเชื้อผสมเทียม

การให้ยากระตุ้นการตกไข่  ก็มีผลข้างเคียงอยู่เหมือนกันโดยรวม  คือ อาจ ทำให้ไข่ตกมากกว่า 1 ฟอง  มีโอกาสตั้งครรภ์แฝดและอาจเป็นแฝดจำนวนมากเกินไป  อาจทำให้เกิด cyst ที่รังไข่ในบางครั้ง (เป็นส่วนน้อย) ทำให้เกิด “ภาวะรังไข่ถูกกระตุ้นมากเกินไป” (Ovarian Hyperstimulation Syndrome - OHSS) 

อาการประเภทนี้ประกอบด้วยปวดท้องน้อย  ปวดท้องลิ้นปี่ เจ็บหน้าอก  คลื่นไส้  อาเจียน  มีน้ำในช่องท้อง น้ำหนักขึ้นและหายใจลำบาก

ยาที่ใช้บ่อย ๆ ได้แก่ Clomiphene citrate, Gonadotropins, Metformin และ Parlodel

Clomiphene citrate  (ชื่อทางการค้า Clomid, Serophene)  เป็นยาเม็ดรับประทาน  ปกติจะรับประทานวันละ 1-2 เม็ด  นาน 5 วัน  ผลข้างเคียงคือ ปวดศีรษะ  ร้อนวูบวาบ หน้า คอ และลำตัว

Gonadotropins  (Pergonal หรือ Gonal-F)  เป็นยาฉีดเข้าใต้ผิวหนัง ฉีดทุกวันนาน 7-10 วันต่อรอบ ขนาดของยาต้องควบคุมโดยแพทย์ ไม่เท่ากันสำหรับทุกคน  อาการข้างเคียงคือ  ท้องอืด  น้ำในท้อง อึดอัด  อารมณ์แปรปรวน  อ่อนเพลีย  ส่วนใหญ่อาการข้างเคียงที่รุนแรงจะแก้ไขได้ด้วยการเจาะน้ำในถุงไข่ออก

Metformin (Glucophage)  Metformin เป็นยาช่วยให้เซลล์ของร่างกายใช้ insulin ดีขึ้น  ทำให้ความเข้มข้นของ insulin ในร่างกายลดลง  ส่วนใหญ่เราใช้ในคนที่เป็นโรคไม่ตกไข่แบบ PCOS  ช่วยทำให้ฮอร์โมนเกี่ยวกับการตกไข่ในโรค Polycystic ovary (PCOS) ดีขึ้นภายใน 2-3 เดือน 

การใช้ Metformin  จะช่วยทำให้อาการข้างเคียงของโรคลดลงด้วย(ได้แก่อาการผมร่วง ขนที่หน้าและลำตัว ความดันโลหิตสูง ประจำเดือนไม่ปกติ  อ้วน) และความสามารถตั้งครรภ์ดีขึ้น 

Parlodel  ใช้ลดระดับฮอร์โมนโปรแลคติน  สำหรับคนที่มีภาวะฮอร์โมนโปรแลคตินสูงผิดปกติ  และลดขนาดของเนื้องอกต่อมใต้สมอง(ที่เป็นสาเหตุหนึ่งของโรคนี้)ได้ด้วย  มีอาการข้างเคียง  ปวดศีรษะ  คลื่นไส้  เวียนศีรษะ  ราคาไม่แพง

มีวิธีการกระตุ้นการตกไข่ในระดับที่แตกต่างกันไป ส่วนใหญ่จะเริ่มต้นด้วยการรับประทานยา Clomiphene citrate  (Clomid หรือ Serophen)  รับประทานคราวละ 1-2 เม็ดนาน 5 วัน นับเริ่มจากช่วงแรก ๆ ของการมีประจำเดือน ทำให้มีไข่ตกได้มากขึ้นถึง 80% และตั้งครรภ์ได้ 50% ใน 6 เดือน อาจใช้ร่วมกับการฉีดเชื้อเข้าในโพรงมดลูก เพื่อให้อัตราการตั้งครรภ์ดีขึ้น

ในการกระต้นการตกไข่ ในระดับที่แรงมากขึ้นเรียก “Super ovulation”  คือ กระตุ้นให้ถุงไข่ในรังไข่เจริญขึ้นคราวละหลาย ๆ ฟองโดยยาฉีด  วิธีนี้ต้องได้รับการควบคุมใกล้ชิดขณะใช้ยา ด้วยการตรวจเลือดดูระดับฮอร์โมน และการทำอัลตราซาวนด์ดูจำนวนไข่ที่ถูกกระตุ้น เพื่อไม่ให้ไข่ถูกกระตุ้นมากเกินไป ซึ่งจะทำให้เกิดภาวะไข่ถูกกระตุ้นมากเกินไป (Ovarian Hyperstimulation Syndrome - OHSS) และช่วยให้การให้ยาได้อย่างเหมาะสม 

การกระตุ้นแบบนี้จะได้ไข่เจริญขึ้นมากกว่า 1 ฟอง ไข่ตกมากกว่า 1ฟอง จุดประสงค์เพื่อเพิ่มโอกาสการตั้งครรภ์ ทั้งวิธีธรรมชาติ ฉีดเชื้อผสมเทียมในโพรงมดลูก หรือวิธีทำเด็กหลอดแก้ว แต่ก็มีโอกาสได้ลูกแฝดมากขึ้นเหมือนกัน 

ถ้ากระตุ้นเพื่อการมีบุตรแบบธรรมชาติและฉีดเชื้อผสมเทียม เขาจะไม่ให้ถุงไข่โตเกิน 3-4 ฟอง และถ้าเป็นผสมเทียมในหลอดแก้ว เราอยากได้ 10-15 ฟอง(วิธีเด็กหลอดแก้วเรากำหนดจำนวนตัวอ่อนเพื่อใส่กลับโพรงมดลูกได้)